22 listopada 2024 roku w Sankt Petersburgu odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika Włodzimierza Spasowicza (1829—1906) — wybitnego prawnika polskiego pochodzenia, jednego z najsłynniejszych adwokatów w Rosji i jednocześnie człowieka aktywnie zaangażowanego w sprawę polską.

Pomnik odsłonięto z okazji 195 rocznicy urodzin Spasowicza na Wyspie Wasylewskie przed budynkiem Wydziału Prawa Uniwersytetu Petersburskiego z inicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwości FR, Federalnej Izby Adwokackiej FR i Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego. Rzeźbę wykonano na podstawie słynnego portretu pędzla Ilji Riepina.

Obecny na uroczystości Minister Sprawiedliwości Konstantin Czujczenko podkreślił, że jest to jeden z nielicznych na świecie pomników poświęconych przedstawicielowi tego zawodu, i że postać Spasowicza będzie przykładem i źródłem natchnienia dla studentów uczelni.

Włodzimierz Spasowicz był jednym z pierwszych w Rosji adwokatów (tzw. prisiażnych powieriennych) po reformie sądów 1864 roku. Brał on udział w najbardziej głośnych procesach XIX wieku, także politycznych. Był autorem postępowego podręcznika prawa karnego, który nie został jednak dopuszczony do obiegu przez carską cenzurę. Inne jego prace naukowe poświęcone były humanizacji systemu penitencjarnego w Rosji, zagranicznym systemom prawnym, a także historii, kulturze i literaturze.

Przytaczamy poniżej krótką notatkę o działalności Spasowicza na rzecz polskiej kultury przygotowaną przez RSO „Kongres Polaków w Petersburgu”.

Włodzimierz Spasowicz był znany z tego, że często bronił więźniów politycznych pro bono, za co Fiodor Dostojewski nazwał go „Królem Adwokatów”. Jego życie i działalność są przykładem poświęcenia, profesjonalizmu oraz oddania ideałom sprawiedliwości i humanizmu.

Przez całe życie Włodzimierz Spasowicz aktywnie angażował się w działalność charytatywną: fundował stypendia studenckie i wspierał różne organizacje dobroczynne, w tym Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności. Od 1876 do 1901 roku wydawał w Warszawie czasopismo „Ateneum”, a od 1883 roku w Petersburgu razem z Erazmem Piltzem — „Kraj”, jeden z najsłynniejszych polskich tygodników w Rosji, .

Od 1890 roku Spasowicz był członkiem honorowym Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu. Bezskutecznie starał się o zgodę władz carskich na wydanie „Encyklopedii Polskiej” oraz założenie Towarzystwa Naukowego Polskiego. W 1900 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był współzałożycielem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Jako znawca literatury, Spasowicz pisał o twórczości Mickiewicza, Wyspiańskiego, Puszkina, Lermontowa, Szekspira, Schillera, Goethego, Syrokomli, Pola, Weyssenhoffa, Daniłowskiego, Berenta, Żeromskiego i Staffa. W 1899 roku miał wygłosić wykład po rosyjsku w Moskwie z okazji 100-lecia urodzin Mickiewicza, jednak wydarzenie zostało zablokowane przez carską cenzurę.

Pod koniec życia, w 1902 roku, Spasowicz osiadł w Warszawie, gdzie zmarł na grypę. Swój majątek zapisał na cele społeczne i dobroczynne. Jego księgozbiór, liczący 8 tysięcy tomów, został przekazany przez jego siostrę, Alicję Hasfort Ordynacji Opinogórskiej Krasińskich. Mowę pogrzebową wygłosił Marian Massonius, jeden z jego petersburskich współpracowników.