19.01.2011
Zobaczyć Syberię w Lublinie
„Syberia. Ślady pamięci zesłań XIX wieku” to tytuł wystawy fotografii prof. Eugeniusza Niebelskiego, której wernisaż odbył się 18 stycznia 2011 r. w Galerii Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie. Inauguracji wystawy towarzyszył wykład autora. Między innymi ważnym gościem wernisażu była Paulina Kopestyńska, malarka i portrecistka, autorka cyklu portretowego polskich badaczy Syberii w XIX w.
Zaprezentowane na wystawie fotografie zrodziły się w trakcie naukowych wyjazdów prof. Niebelskiego na Syberię, których pierwszorzędnym celem były poszukiwania w tamtejszych archiwach śladów polskich zesłańców z 1863 r. Wszystkie fotografie pochodzą z terenów, na których przebywali katorżnicy i osiedleńcy, szlaków ich wędrówek, a także miejsc, w których dziś żyją ich potomkowie (głównie okolice Bajkału i Zabajkala).
Rozpoczynając swoje wystąpienie prof. Niebelski oddzielił Syberię, krainę geograficzną, od Sybiru – więzienia i miejsca zesłań. „Syberię chcę pokazać, a o Sybirze opowiedzieć” – pokreślił autor. Profesor zauważył, że po powstaniu styczniowym zesłano do Rosji ponad 40 tys. jego uczestników, z czego połowa trafiła na Syberię. Profesor Niebelski podkreślał, że czuł wzruszenie odwiedzając miejsca, w których przebywali polscy zesłańcy. Przyznał jednocześnie, że urzekł go, podobnie jak zesłańców, krajobraz Syberii.
Na wystawie autor zaprezentował nie tylko współczesną Syberię, ale także reprodukcje archiwalnych zdjęć: czarnobiałe panoramy Irkucka oraz Nerczyńska, jednego z głównych miejsc ciężkich robót.
Zobaczyliśmy zabudowę architektoniczną Syberii, zarówno miejską, jak i wiejską. Wiele fotografii przedstawiało Irkuck, stolicę Syberii Wschodniej. Zwiedzający mogli obejrzeć część drewnianej zabudowy miasta z urokliwymi uliczkami, powstały w 1904 r. dworzec Kolei Transsyberyjskiej, osiemnastowieczne Sobór Bogojawiewlenskij i Cerkiew Preobrażenskaja oraz bufiaste kopuły kilku innych cerkwi. Nie mogło zabraknąć także położonej nad samym Bajkałem Listwianki, najpopularniejszej miejscowości turystycznej nad brzegiem jeziora. Na zdjęciach można było zobaczyć przystań portową, a także parowóz kursujący zabytkową trasą Listwianka-Sliudianka. Wśród fotografii znalazły się także prezentujące Czitę za Bajkałem, miasto położone na trasie kolei transsyberyjskiej, znajdujące się w nim cerkwie oraz wspaniały ikonostas w jednej z nich.
Zaprezentowano syberyjską wieś. Pojedyncze drewniane gospodarstwa. Otaczające je proste, również drewniane płoty z zawieszonymi na nich emaliowanymi, różnokolorowymi garnkami. Stosy drzewa przygotowanego na opał. Fotografie ukazujące miejscowości malowniczo położonych wśród łagodnych pagórków, zielone pastwiska i pasące się na nich stada koni dopełniały sielskiego obrazu syberyjskiej wsi, w których czas jakby się zatrzymał.
Na pewno za to zatrzymał się w Muzeum Architektury i Etnografii „Talcy”. Dzięki fotografiom profesora goście wystawy mogli obejrzeć budowle drewniane eksponowane na terenie skansenu: z XVIII-XX w. domy, zagrody, buriacką jurtę i jej wnętrze oraz cerkwie.
Wśród prezentowanych na wystawie fotografii znalazły się także miejsca ważne dla mieszkańców Syberii. Na kilkunastu fotografiach zwiedzający mogli zobaczyć Olchon, największą wyspę na Jeziorze Bajkał, Skałę „Szamankę”, święte miejsce Buriatów. Kolejnym takim miejscem był położony w okolicach Ułan-Ude Dacan Iwołgiński, będący centrum rosyjskiego buddyzmu. Fotografie pokazały unikalną architekturę tej świątyni, urzekające detale budowli, otaczające ja młynki modlitewne.
Nie zabrakło krajobrazów Syberii. Malowniczo położonych wsi, wspaniałą Dolinę Tunkińską i oczywiście Morze Bajkał, w tym widok z „Kamienia Czerskiego”, szczytu leżącego nad samym brzegiem jeziora, upamiętniającego polskiego zesłańca i geologa Jana Czerskiego oraz wspaniałe panoramy wyspy Olchon.
Bez mieszkańców Syberii nie można byłoby poznać tej krainy, dlatego też na fotografiach zwiedzający mogli zobaczyć ludzi, którzy zamieszkują Syberię: mieszkańców wiosek, pejzażystów pracujących nad brzegiem Bajkału, dziewczęta prezentujące się w ludowych strojach buriackich, a także „Polaka” – Buriata, potomka zesłańców z XIX w. zamieszkałego w Arszanie u podnóży Sajanów.
Wśród miejsc szczególnie związanych z polskimi zesłańcami, na wystawie znalazły się Tunka i Miszycha. W tej pierwszej miejscowości osiedlono 156 duchownych katolickich uczestników powstania styczniowego. W latach 1890-1892 na zesłaniu przebywał tam także młody Józef Piłsudski. Zobaczyć można było znajdującą się we wsi Miszycha mogiłę kilku poległych uczestników powstania nadbajkalskiego.
Ogrom Syberii pozwolił na przedstawienie jedynie kilku, za to niezwykle ciekawych fragmentów tego regionu. Rosnąca dziś liczba turystów z Polski przemierzających Syberię świadczy o wzrastającym zainteresowaniu tą piękną i niezwykle ciekawą krainą. Wystawa prof. Niebelskiego wprost zachęcała do zaplanowania takiej podróży.
Tadeusz Grab (Lublin)
