Aktualności

Nakładem Centrum Wiedzy o Polonii Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” ukazała się monografia wieloautorska pod redakcją naukową Sergiusza Leończyka pt. „Polacy na Syberii od XIX do XXI wieku”. Zachęcamy do pobrania publikacji w formie bezpłatnego e-booka w formacie: PDF, EPUB, MOBI

Geopolityczne i historyczne uwarunkowania losów narodów Środkowo-Wschodniej i Wschodniej Europy wpisały doświadczenie Syberii na stałe w kanon doświadczeń tych ludów od XVII do XX wieku. Polskie doświadczenie Sybiru-Syberii ma cechy szczególne — zapoczątkowane w XVII wieku, w epoce romantyzmu stało się mitem kultury polskiej, fantazmatem poetów, ideą historiozofów, a kolejne powstania i zrywy aż po II wojnę światową przynosiły zsyłki, deportacje, zesłania w głąb terytorium rozciągającego się od Murmańska i Archangielska do stepów kazachskich, od Uralu do wyspy Sachalin.

Jeszcze w 1928 r. Michał Janik napisał, że „Związki Polski z Syberią nie zostały dotychczas należycie oświetlone” i nawet teraz to wciąż unikatowy temat, wymagający nieustającej pracy.

Tematyka niniejszej publikacji ukazuje dzieje Polonii syberyjskiej na przestrzeni XIX-XXI wieków.

Czternastu autorów skupiło się na prezentacji ciekawych kart z życia Polaków i Polonii syberyjskiej. Karolina Kondracka (Instytut Sztuki PAN) w artykule Polskie badania w Jakucji na przełomie XIX i XX wieku poruszyła zagadnienia polskich badań na terenie Jakucji na przełomie XIX i XX w. Jakucja okazała się miejscem, w którym wielu polskich zesłańców odniosło sukcesy badawcze. W czołówce badaczy znaleźli się tacy Polacy, jak: Adam Szymański i Edward Piekarski, którzy prowadzili ba dania nad językiem i życiem Jakutów; Sergiusz Jastrzębski, który oprócz zagadnień językowych badał literaturę ustną tego ludu; Bazyli Troszczański i Mikołaj Witaszewski, których interesowała religia oraz Wacław Sieroszewski, który opublikował monografię poświęconą Jakutom.

KRZYSZTOF ŻABIEREK (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy) w swoim artykule "Powstanie zabajkalskie 1866 roku — walka o godność i wolność" poruszył znane i nieznane kwestie tego jedynego, a zarazem tragicznego w skutkach zrywu polskiego na dalekiej Syberii, które miało miejsce w czerwcu 1866 r.

W swoim artykule "Miejsca prac katorżniczych polskich zesłańców politycznych w latach 60. XIX wieku na terenie Zabajkala" EUGENIUSZ SIEMIONOW, reprezentujący Wschodnio-Syberyjski Państwowy Instytut Kultury w Ułan Ude, opisał i dokładnie oznaczył na mapie miejsca tych zesłań. Artykuł oparty jest na dokumentach źródłowych z archiwów syberyjskich oraz wspomnieniach zesłańców.

W polskiej świadomości Syberia kojarzy się jako miejsce związane z martyrologią polskiego narodu w związku z licznymi zrywami niepodległościowymi, jakie podejmowali nasi przodkowie, aby zrzucić z siebie jarzmo niewoli. Mało jednak osób zdaje sobie sprawę, że Syberia stanowiła również miejsce dobrowolnego osadnictwa Polaków szukających tam szans na zrobienie kariery, majątku i stabilizację, co było praktycznie niemożliwe na ziemiach polskich zagarniętych przez Rosję. Temu zagadnieniu jest poświęcony artykuł "Dobrowolne osadnictwo Polaków na Syberii na przełomie XIX-XX w. Włościanie, robotnicy, kolejarze, inteligencja", przygotowany przez redaktora naukowego monografii autorskiej SERGIUSZA LEOŃCZYKA (Instytut Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach).

PAWEŁ KOSIERADZKI, doktorant Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach w swoim opracowaniu "Oblicza syberyjskich wspomnień — różne formy na utrwalenie zesłania" zauważa, że pamiętniki, listy, notatki czy też obrazy stały się niezwykłymi dokumentami, który pomaga odbiorcy poznawać życie codzienne polskich zesłańców w XIX w. Opisuje on postacie takich zesłańców jak malarz Leopold Niemirowski, geolog Aleksander Czekanowski, oraz etnograf i publicysta Ludwik Niemojowski. Autor dotarł do nieopracowanych listów znajdujących się w Muzeum im. ks. J. Jarzębowskiego w Licheniu Starym.

RAFAŁ LANGE (Dział badań rynku i opinii NASK PIB) w swoim opracowaniu socjologicznym "Pochodzenie kresowe Polaków" przedstawia wyniki badań socjologicznych, które świadczą, o tym, że 15% Polaków pochodzi z Kresów i dochodzi do konkluzji, że istnieje społecznie ważna potrzeba dalszych badań statystycznych oraz socjologicznych, pozwalających z jednej strony precyzyjnie oszacować liczebność tej populacji, a z drugiej eksplorować trendy i dynamikę postaw, opinii i zachowań Kresowiaków oraz ich potomków. Dotychczasowy brak takich badań jest wielkim zaniedbaniem zarówno polskich akademików, jak i instytucji państwowych.

ARTEM CHERNYSHEV (XXXIX Liceum im. Lotnictwa Polskiego w Warszawie) w artykule "Muzyka i folklor polski na Syberii w XIX–XXI wiekach" przedstawił miejsce muzyki i folkloru polskiego w życiu wielokulturowej Syberii na przestrzeni prawie trzech wieków. Szczególnie skupia się na inicjatywach promowania polskiej muzyki przez społeczne organizacji polonijne na Syberii w ciągu ostatnich trzydziestu lat. Podsumowując pisze, że wszystkie te inicjatywy niewątpliwie przybliżają polską muzykę i folklor mieszkańcom wielonarodowej Syberii, dla których muzyka ta już nie jest obca, ponieważ jest znana i lubiana od ponad 200 lat.

JAN WIŚNIEWSKI (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu) w swoim opracowaniu "Liczebność Polaków we Wschodniej Rosji i na Syberii w latach 1914–1918. Zarys problematyki", opierając się na bogatej bazie źródłowej z archiwów polskich, rosyjskich, ukraińskich i czeskich dochodzi do wniosku, że w 1917 r. na terenie Syberii znajdowało się około 200–250 tys. Polaków. Podobna liczba pojawia się również w źródłach czeskich i francuskich, oceniających liczbę Polaków w azjatyckiej części Rosji.

ADAM DOBROŃSKI (Uniwersytet w Białymstoku) we wstępie do swojego artykułu "Wojsko Polskie na Syberii" zauważa, że omawiany temat czeka na badacza lub zespół badaczy, którzy krytycznie przejrzą już wydane drukiem źródła i opracowania oraz przeprowadzą kwerendy ze szczególnym uwzględnieniem archiwów rosyjskich i prasy oraz druków ulotnych. Dotychczas zajmowano się głownie formacjami polskimi w okresie I wojny światowej i ich powrotami do ojczyzny w latach 1918–1921 zarówno zza Uralu, jak i północnych oraz południowych obszarów Rosji porewolucyjnej. W przedstawionym opracowaniu autor dokonał przeglądu szeroko rozumianych dziejów wojsk polskich na Syberii, nie ograniczając się do zwartych formacji narodowych.

JOLANTA ZAŁĘCZNY (Akademia Finansów i Biznesu Vistula, filia w Pułtusku, Muzeum Niepodległości w Warszawie) w swoim artykule "Ale wolno mi tylko smutnym wędrowcem być — trasa syberyjskiej wędrówki we wspomnieniach i wierszach Ludwiki z Czaplińskich Biesiadowskiej-Szklarek" przedstawia losy kobiety — zesłanki, która swoim życiem poświadczyła, że Sybir jest doświadczeniem Polaków XIX i XX wieku.

MARIA IWANOWA, Honorowy Prezes Narodowo-Kulturalnej Autonomii Polaków w Ułan Ude „Nadzieja” w swoim artykule "Promocja polskiej kultury w Buriacji" zaprezentowała działalność organizacji polonijnej w promowaniu kultury polskiej w dalekiej Buriacji. Autorka, wieloletnia działaczka polonijna uważa, że promocja kraju poprzez kulturę stanowi ważny element, służący budowaniu jego wizerunku. Kultura jest również mostem, który łączy ludzi, pomimo granic.

Współczesne problemy dzisiejszej Polonii na Syberii zaprezentowane są w dwóch artykułach studentek Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach — Svetlany Gorevej i Jany Kabardinej.

SVETLANA GOREVA, sama będąc najpierw uczennicą, a później wychowawczynią w szkole polonijnej w Abakanie w swoim artykule "Dzieje Szkoły polonijnej w Abakanie 1994–2019" zauważa, że od lat 90. XX w. do roku 2014 władze miejscowe wspierały oświatę polonijną. Natomiast po 2014 roku żadnego wsparcia ze strony władz nie udzielano, zabrano etaty nauczycieli języka polskiego w Abakanie i polskiej wsi Znamienka, zakazano wykorzystywania pomieszczeń szkół i domów kultury w Abakanie.

Z kolei JANA KABARDINA w swoim artykule "Parafia katolicka w Abakanie na przełomie XX-XXI wieków" zaprezentowała losy odradzającej się parafii rzymskokatolickiej p.w. Ducha Świętego w Abakanie. Tu władze miasta Abakanu udostępniły nieodpłatnie grunt do budowy świątyni. Kościół zbudowano bardzo szybko i 14 lipca 2013 r. świątynia uroczyście była poświęcona. Co roku parafia rzymskokatolicka p.w. Ducha Świętego w Abakanie powiększą się, wśród parafian są nie tylko potomkowie Polaków oraz Niemców, Łotyszy (Łatgalczykow), lecz i innych narodowości zamieszkałych w Chakasji i na południu Kraju Krasnojarskiego.

Współczesnym problemom Polonii syberyjskiej poświęcony jest artykuł Marka Zielińskiego z Referatu Wschodniego Departamentu Dyplomacji Publicznej i Kulturalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. MAREK ZIELIŃSKI przez pięć lat pełnił funkcję Konsula Generalnego RP w Irkucku i zna przedstawione problemy bardzo dobrze. Konkludując autor uważa, że najważniejszym celem pozostaje dokonanie realnej zmiany polityki Państwa Polskiego w stosunku do Polaków na Wschodzie, w szczególności podmiotowe potraktowanie osób polskiego pochodzenia, zamieszkałych na Syberii. I tym samym odejście od dotychczasowego modelu relacji kraj — Polonia, ukształtowanego jeszcze w okresie PRL.

Monografia wieloautorska pt. "Polacy na Syberii od XIX do XXI wieku" okazała się wspaniałym sposobem na ukazanie losów Polonii na terenie Syberii, z jednej strony czerpiąc z zasobów mało znanych historycznych kart naszej Ojczyzny związanych z Syberią, a z drugiej strony ukazując odradzające się po okresie komunizmu życie Polonii na Syberii. Wszystkich zainteresowanych tą tematyką zachęcamy do zapoznania się z niniejszą publikacją.

Wyrażam podziękowanie wszystkim osobom, które przyczyniły się do realizacji tego zamysłu i publikacji, a w szczególności Recenzentom: Profesorowi dr hab. Zbigniewowi Wójcikowi, przewodniczącemu Komisji Badań nad Historią Syberii Komitetu Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk oraz prof. dr hab. Valentinie Tuguzhekovej z Chakaskiego Państwowego Uniwersytetu im. N. F. Katanowa w syberyjskim Abakanie za cenne uwagi wydawnicze.

Sergiusz Leończyk
dr hab., profesor Instytutu Historii Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach,
przewodniczący Komisji Naukowej OFNKA „Kongres Polaków w Rosji”

Wydawca: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”
Oprawa: zintegrowana,138 stron
Warszawa 2019, wydanie I
ISBN 978-83-64206-39-9
ISBN 978-83-64206-40-5 — e-book

Publikacja do pobrania bezpłatnie
Wszelkie prawa do e-booków są zastrzeżone. Użytkownik, który pobrał e-book może go używać tylko do własnych, prywatnych celów.

WYDANIE PUBLIKACJI ZOSTAŁO FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW OTRZYMANYCH OD KANCELARII SENATU
W RAMACH SPRAWOWANIA OPIEKI SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ NAD POLONIA I POLAKAMI ZA GRANICĄ.

Поляки в Сибири от XIX до XXI вв.

Геополитические и исторические судьбы народов Восточной Европы так или иначе связаны с Сибирью, а точнее с мартирологической страницей жизни этих народов в XVII-XX вв. Особо тут стоит выделить судьбу части польского народа, попавшего в Сибирь в результате ссылок и депортаций. Тема это для исследователя очень богата. Еще в 1928 г. один из первых польских историков, занимавшийся судьбами поляков в Сибири Михал Яник отметил, что «Связи Польши и Сибири до сих пор еще недостаточно изучены» и даже сегодня эта мысль остается актуальной.

В связи с этим появилось это издание «Поляки в Сибири от XIX до XXI вв.».

Монография, состоящая из 14 статей, открывается статьей Каролины Кондрацкой из Института Искусств Польской Академии Наук. Ее статья, посвящена польским исследованиям в Якутии конца XIX- нач. XX вв.

В следующей статье «Восстание на Кругобайкальской дороге 1866 г. — борьба за достоинство и свободу» Кшиштоф Жеберек (Университет Казимира Великого в г. Быдгошч) отмечает, что восстание на Кругобайкальской дороге — это последний этап Январского восстания, которое произошло в Польше и было направлено против российских властей. Это восстание подняли сосланные поляки. Несмотря на многочисленные проблемы (отсутствие единства среди восставших, плохое снаряжение), предпринятая борьба показала силу их духа. Несмотря на поражение, их героический дух стал примером для подражания молодого поколения во времена II Речи Посполитой.

Сибирскую науку, представил к.и.н. Евгений Семенов из Восточно-Сибирского Института Культуры в г. Улан-Удэ. Статья «Места каторжных работ польских политических ссыльных в 60-е гг. XIX в. на территории Забайкалья» посвящена размещению польских политических ссыльных на рудниках и горных заводах Нерчинского горного округа в 60-е гг. XIX в. до настоящего времени не являлось предметом самостоятельного исследования. Целью данной статьи является рассмотрение основных мест отбывания каторжных работ польскими ссыльными на территории Забайкалья в 60-е гг. XIX в., а также их характера и условий. Основными местами размещения ссыльных участников восстания 1863–1864 гг. являлись Петровский железоделательный завод,

Александровский сереброплавильный завод, Сивяковское тюремное помещение, Муравьевская гавань, золотые промыслы на р. Кара. Местные власти, столкнувшиеся с проблемой занятости ссыльных каторжными работами, пытались различными способами ее решить, что не во всех случаях вполне удавалось. Формальное подразделение польских ссыльных на каторжные работы в рудниках, на заводах и в крепостях фактически на месте не играло практической роли с связи с ограниченностью подобных предприятий.

Автор статьи анализирует мемуарное наследие польских ссыльных, отбывавших наказание каторжными работами на территории Забайкалья в рассматриваемый период, а также документы Государственного архива Забайкальского края. На основании проведенного анализа автор приходит к выводу, что хотя каторжные работы для польских ссыльных, в особенности представителей привилегированных сословий, были трудными, тем не менее не являлись чем-то драматическим. В связи со сложившимися объективными обстоятельствами, закрытием ряда рудников и отсутствием тяжелых видов работ большинство польских ссыльных к тяжелым физическим работам не привлекались. Статья содержит таблицу, составленную на основании архивных материалов, а также представлена карта того времени с обозначением мест пребывания поляков.

Научный редактор данной монографии доктор исторических наук, профессор Естественно-гуманитарного университета в г. Седльце Сергей Леончик подготовил статью «Добровольное переселение поляков в Сибирь в конце XIX и в начале XX вв.». Крестьяне, рабочие, железнодорожники, интеллигенция. В представлениях поляков Сибирь ассоциируется, прежде всего, как место, связанное с мученичеством и ссылками польского народа после поражения национально-освободительных восстаний. Однако мало кто знает, что в Сибирь выезжали поляки также и добровольно, в поисках стабилизации, карьеры, возможности умножить свой достаток, что практически было невозможно осуществить на польских территориях, включенных в состав Российской империи.

Павел Косерадзкий, аспирант Института Истории Естественно-гуманитарного университета в г. Седльце в своей статье «Лица сибирских воспоминаний — различные формы сохранения памяти о ссылке» отмечает, что письма, записи, фотографии, дневники становятся необычайным документом, которые могут помочь открыть и узнать реалии жизни ссыльных поляков в Сибири в XIX в. Примеры, показанные в статье, дают возможность увидеть, как различны способы выражения воспоминаний о ссылке. Стоит отметить, что до настоящего времени, не введено в научный оборот достаточного количества таких материалов. Открытие хотя бы части их, а также тех эмоций и чувств, которые были присущи авторам, дают возможность лучше понять ситуацию, в каковой находились ссыльные поляки.

Рафал Ланге из социологического Центра в г. Варшава, в статье «Приграничное происхождение поляков» представляет результаты исследовательского опроса, статистических и социологических публикаций, проводимых после 1989 года и посвященных вопросу количественной оценки общей численности населения польских граждан, которые либо проживали, либо чьи предки жили на приграничных территориях («Кресы») II Республики Польши до 1945 года. Ввиду отсутствия соответствующей статистической информации, статья фокусируется на анализе существующих альтернативных источников и данных, собранных исследователями по этому вопросу за последние три десятилетия.

Редактор портала www.rodacynasyberii.pl, преподаватель лицея в г. Варшаве Артем Чернышев рассказал о том какое место в жизни сибиряков занимала и занимает в настоящее время польская музыка и фольклор. В статье «Музыка и польский фольклор в Сибири в XIX-XXI вв.» автор приближает этапы появления польской музыки и фольклора на территории Сибири от начала XIX до XXI в. Деятельность польских музыкантов была особенно активна в конце XIX и в начале XX вв. Была это не только классическая музыка, сакральная, но и также фольклор различных регионов Польши. Распространением такой музыки среди сибирского общества занимались польские и католические организации. Возрождение польского национального движения в 90-е годы XX века также привело к интересу по отношению к польской музыке и польскому фольклору. В последние годы в Сибири появляется немалое количество фольклорных ансамблей и хоров, занимающихся исполнением и популяризацией польской музыки и хореографии.

О польских военных формированиях начала XX в. написал к.и.н Ян Висьневский (г. Торунь). В исследовании «Численность поляков на востоке России и в Сибири в 1914–1918 гг. Краткое представление проблемы» автор отмечает, что в истории присутствия поляков в Сибири наибольшее их количество оказалось в Сибири во время Первой мировой войны. В Сибири в то время проживало почти 200–250 тысяч поляков.

Профессор истории Адам Доброньский (г. Белосток) во вступлении к своей статье Польское войско в Сибири отмечает, что представленная тема ждет еще своего исследователя или коллектив исследователей, которые критически проанализируют уже изданные источники, статьи и монографии. Кроме того проведут работу в архивах, особенно в российских, а также примут во внимание газетные источники и листовки тех времен. Большинство ученых до настоящего времени занималось в основном военными формированиями времен Первой мировой войны, возвращением на родину в 1918-1921 гг. из-за Урала, так и с северных территорий пореволюционной России. В своей статье автор представил историческую ретроспективу польских военных формирований в широком понимании этого слова, не ограничиваясь строго национальными польскими объединениями, а вообще представив польских военных находящихся на территории Сибири.

Иоланта Залечны (профессор университета в г. Пултуске, зам. Директора Музея Независимости в г. Варшава) в статье «Но и можно мне только грустным изгнанником быть» — сибирская трасса изгнания в воспоминаниях и стихотворениях Людвики Бесядовской-Шкляре из рода Чаплинских» отмечает, что перемещения в пространстве вписаны в судьбы поляков. Бесядовская прошла долгую дорогу — из России в Польшу, затем ссылка в отдаленные районы СССР. Наконец Ирак, Палестина, Турция, Англия и США. Была узницей советского лагеря, солдатом и поэтом.

Свою жизнь описала в стихотворениях. Описала в них трудную жизнь в лагере, судьбы женщин-солдат в армии генерала В. Андерса, а также переживания изгнанника, тоскующего по родине и семье. Отдельные биографии вписаны в историю всего народа, показывая очередной, что долгом поляка является «грустным изгнанником быть».

Мария Иванова, почетный председатель Автономии поляков г. Улан-Удэ «Наджея» в своей статье «Распространение польской культуры в Бурятии» рассказала о важнейших культурных событиях для широкой общественности, реализованных Национально-культурной автономией поляков «Наджея» в Улан Удэ и внёсших вклад в культурное многообразие Бурятии и направленных на распространение польской культуры в Республике.

Студентки Института Истории Естественно-гуманитарного университета в г. Седльце Светлана Горева и Яна Кабардина рассказали о том, как в настоящее время развивается польская культура, как проходит обучение польскому языку и как строился римско-католический храм в г. Абакане. Современным проблемам польской диаспоры в Сибири посвящена статья «Польское присутствие. Политика польского государства по отношению к полякам в Сибири» Марека Зелинского. Он несколько лет возглавлял Генеральное Консульство РП в г. Иркутске и прекрасно знает проблемы проживающих там поляков.

Научный редактор благодарит рецензентов: Збигнева Вуйчик, профессора, доктора исторических и геологических наук, председателя Комиссии исследований истории Сибири Комитета науки и техники Польской Академии Наук. С российской стороны рецензент: Валентина Тугужекова, профессор Хакасского госуниверситета им. Н.Ф. Катанова в г. Абакане, доктор исторических наук.

Надеемся, что публикация, реализованная Центром Знаний о Полонии и финансируемая Канцелярией Сената РП приблизит специалистам данную тему — историкам, социологам и этнографам и всем интересующимся темой пребывания поляков в Сибири.

Научный редактор сборника — доктор исторических наук, профессор Естественно-гуманитарного университета в г. Седльце, председатель научной комиссии ОФНКА «Конгресс поляков в России» Сергей Леончик